Συμπληρώνονται 66 χρόνια από τα «Σεπτεμβριανά», τα γεγονότα της νύχτας της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 στην Κωνσταντινούπολη, σε βάρος Ελλήνων και δευτερευόντως κατά μη μουσουλμανικών πληθυσμών (Αρμένιους και Εβραίους), που είχαν σαν αποτέλεσμα τον ξεριζωμό της πολυπληθούς και ευημερούσας ελληνικής κοινότητας της Πόλης, με την ψυχρή και οργανωμένη καθοδήγηση της τότε τουρκικής κυβέρνησης Μεντερές.
Η τουρκική επιθυμία να ξεφορτωθεί κάθε ελληνική παρουσία στην Τουρκία, υπήρξε πάγια και διαχρονική. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923),που ήταν επακόλουθη της Μικρασιατικής Καταστροφής, εξαιρέθηκαν από τις ανταλλαγές πληθυσμών οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου, όπως και οι μουσουλμάνοι Έλληνες της δυτικής Θράκης. Όμως, το τουρκικό καθεστώς παραβίαζε συστηματικά την Συνθήκη, καθώς επεδίωκε την εθνικοποίηση της οικονομικής ζωής και την εθνική ομογενοποίηση του πληθυσμού της κεμαλικής και μετακεμαλικής Τουρκίας.
Σύντομα, επιβάλλονται σημαντικοί περιορισμοί στην οικονομική και πολιτιστική ζωή των Ελλήνων. Εκδιώκονται από δημόσιες υπηρεσίες και αντικαθίστανται από μουσουλμάνους, γίνονται απελάσεις σημαινόντων προσωπικοτήτων της ομογένειας, καταχρηστικές δημεύσεις περιουσιών, επιβολή περιορισμών στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και στην λατρεία της χριστιανικής πίστεως.
Το 1932 άρχισαν οι απαγορεύσεις άσκησης των περισσοτέρων ελευθέρων επαγγελμάτων σε αλλόθρησκους υπηκόους, κάτι το οποίο οδήγησε στην απέλαση 10.000 Ελλήνων από την Πόλη το διάστημα 1934-1935. Αποκορύφωμα της τουρκικής εχθρικής πολιτικής κατά της ελληνικής μειονότητας ήταν η στρατολόγηση είκοσι κλάσεων ομογενών (ηλικίας 25-45 ετών),οι οποίοι εκτοπίστηκαν στην Ανατολία σε καταναγκαστικά δημόσια έργα, υπό άθλιες καιρικές συνθήκες.
Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η έκτακτη περιουσιακή εισφορά (Varlik Vergisi) του 1942. Ειδικότερα βάσει αυτού του νόμου, οι τουρκικές αρχές όρισαν για τους Έλληνες ομογενείς φόρο που έφθανε να είναι διπλάσιος ή και τριπλάσιος της συνολικής αξίας της περιουσίας τους. Σε περίπτωση που ο φορολογούμενος δεν κατέβαλλε τον φόρο εντός δεκαπέντε ημερών, κρατικοί αξιωματούχοι είχαν δικαίωμα να κατάσχουν κάθε κινητή και ακίνητη περιουσία του. Αργοπορία τριάντα ημερών σήμαινε τον εκτοπισμό των οφειλετών σε στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας στο Άσκαλε.
Στις εκλογές της 2ας Μαϊου 1954 στην Τουρκία, το «Δημοκρατικό Κόμμα» θριάμβευσε και ο πρωθυπουργός Αντνάν Μεντερές, ένιωθε πλέον παντοδύναμος. Σταδιακά, άρχισε από ορισμένους κύκλους στη γειτονική χώρα ,η δαιμονοποίηση των Ελλήνων με αφορμή το Κυπριακό.
Συγκεκριμένα, τον Απρίλιο του 1955 ξεκίνησε στην Κύπρο ο αγώνας της ΕΟΚΑ για απαλλαγή από το αποικιοκρατικό καθεστώς και αυτοδιάθεση-ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Η Μ. Βρετανία, με τη σειρά της, για να εξυπηρετήσει την απόφαση της να παραμείνει στην μαρτυρική Μεγαλόνησο με κάθε κόστος, καθοδηγεί αριστοτεχνικά την Τουρκία, σαν αντίβαρο, βάζοντας της να διατυπώνει ανύπαρκτες απαιτήσεις της πάνω στο νησί. Η αγγλική διπλωματία, με μια μοναδική τέχνη εξάπτει τον τουρκικό φανατισμό, διεγείρει τον μόνιμα υποβόσκοντα σωβινισμό και οδηγεί κυβέρνηση και αντιπολίτευση της γειτονικής χώρας σε μια ανθελληνική υστερία.
Το βράδυ της 5ης προς 6ης Σεπτεμβρίου 1955, βόμβα μικρής ισχύος εξερράγη στην κατοικία του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, χωρίς να προξενήσει ιδιαίτερες ζημιές. Από τις έρευνες διαπιστώθηκε ότι τον εκρηκτικό μηχανισμό είχαν τοποθετήσει δύο Έλληνες μουσουλμάνοι από την δυτική Θράκη, ηθικοί αυτουργοί ήταν τα τουρκικά προξενεία της Θεσσαλονικής-Κομοτηνής και εμπνευστής της προβοκάτσιας, η τουρκική κυβέρνηση.
Τα νέα έγιναν αμέσως γνωστά στην Κωνσταντινούπολη. Ο Τύπος δημοσίευσε αλλοιωμένες φωτογραφίες του σπιτιού του Κεμάλ, όπου φαίνονταν εκτεταμένες καταστροφές. Η δημοσίευση των φωτογραφιών ήταν το σύνθημα για μια άνευ προηγουμένου οργανωμένη επίθεση κατά του Ελληνισμού της Πόλης.
Μόλις δόθηκε το σύνθημα, ο μαινόμενος τουρκικός όχλος ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης, άρχισε να λεηλατεί κάθε τι το ελληνικό και να κυριαρχούν συνθήματα, όπως: «H Kύπρος είναι τουρκική και τουρκική θα παραμείνει», «Θάνατος στον Μακάριο», «εξολοθρεύστε τους απίστους», «Σπάστε, γκρεμίστε, είναι γκιαούρης» και πολλά άλλα.
Ασφαλώς, όμως, οι «αγανακτισμένοι» Τούρκοι πολίτες δεν έδρασαν αυθόρμητα. Το σχέδιο είχε σχεδιαστεί προσεκτικά και με απόλυτη μυστικότητα από το τουρκικό βαθύ κράτος. Στα επεισόδια συμμετείχαν περίπου 100.000 άτομα και μεγάλος αριθμός διαδηλωτών μεταφέρθηκε με λεωφορεία από τη Μικρά Ασία δωρεάν. Καθήκον των αρχηγών ήταν να εντοπίσουν τους στόχους που έπρεπε να καταστραφούν (είχαν στα χέρια τους λίστες με ακριβείς διευθύνσεις των ελληνικών καταστημάτων και οικιών, στοιχεία που τους χορήγησε ο Δήμος της Κωνσταντινούπολης). Οι καταστροφείς, εξοπλισμένοι με πριόνια, φτυάρια, λοστούς, σανίδες, πέτρες κ.α., εκτελούσαν άμεσα την καταστροφή των μαρκαρισμένων στόχων. Τα αντικείμενα αυτά είχαν μεταφερθεί με στρατιωτικά φορτηγά σε κεντρικά σημεία της Πόλης.
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία: 16 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους και 32 τραυματίστηκαν σοβαρά εκείνο το μοιραίο βράδυ. Εκατοντάδες γυναίκες, αλλά και άνδρες έπεσαν θύματα βιασμού. Ιερείς κακοποιήθηκαν βάναυσα και ταπεινώθηκαν από τον όχλο, ενώ σημειωθήκαν και περιστατικά βίαιης περιτομής. Καταστράφηκαν ολοσχερώς 4.500 εμπορικά καταστήματα, 1000 κατοικίες, 73 ορθόδοξες εκκλησίες με κειμήλια ανεκτίμητης αξίας, πολλά σχολεία, δεκάδες εργοστάσια και ξενοδοχεία, όλα ελληνικής ιδιοκτησίας.
Το τουρκικό κράτος έριξε την ευθύνη των καταστροφών σε κομμουνιστές πράκτορες, ευελπιστώντας να εκμεταλλευτούν την σκληρή αντιπαλότητα που υπήρχε μεταξύ Ανατολής και Δύσης κατά τη διάρκεια του «Ψυχρού Πολέμου», δικαιολογία όμως που δεν έγινε πιστευτή από την διεθνή κοινότητα. Το οικονομικό κόστος ανήλθε 500.000.000 δολάρια, ποσό τεράστιο για την εποχή, όμως η κυβέρνηση της γειτονικής χώρας έδωσε αποζημιώσεις-ψίχουλα που δεν κάλυπταν ούτε το 20% των απαιτήσεων των κατεστραμμένων Ελλήνων.
Το σχέδιο των Τούρκων επέτυχε πλήρως και το σύνολο σχεδόν των ελληνικών περιουσιών καταστράφηκε. Ο ελληνικός πληθυσμός τρομοκρατήθηκε και οι απειλές για την ζωή τους, τους έκανε να νοιώθουν πως βρισκόταν σε ένα απέραντο ναρκοπέδιο. Το τελειωτικό κτύπημα, δόθηκε με τις απελάσεις των Ελλήνων της Πόλης, το 1964.
Τα Σεπτεμβριανά είναι η τρίτη άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, μετά την άλωση του 1204 από τους Φράγκους και το 1453 από τους Οθωμανούς Τούρκους.
Οι υπαίτιοι του πογκρόμ όχι μόνον δεν τιμωρήθηκαν -κάτι που έχει συμβεί και σε πολλά άλλα αρνητικά γεγονότα της τουρκικής ιστορίας- αλλά αυτοί που ενεπλάκησαν, επιβραβεύθηκαν κιόλας (π.χ. Οκτάι Ενγκίν, δράστης επίθεσης στην οικία Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη). Το τουρκικό κράτος δεν ζήτησε ποτέ συγγνώμη.
Η ελληνική διπλωματία οφείλει να γίνει πιο επιθετική και να αποβάλλει το παθητικό ρόλο που έχει απέναντι στην τουρκική επιθετικότητα, τις τελευταίες δεκαετίες. Όπως οι προβληματικοί γείτονες, με το πέρασμα των χρόνων, διευρύνουν το κατάλογο των διεκδικήσεων εις βάρος της χώρας μας, έτσι και η Ελλάδα μπορεί να πιέσει ποικιλοτρόπως τους Τούρκους. Με την ποντιακή γενοκτονία και τις αποζημιώσεις, τα Σεπτεμβριανά, με νησιά και βραχονησίδες του Αιγαίου που κατέχουν οι Τούρκοι και δεν ορίζεται ρητά στις Συνθήκες, με την παράνομη κατοχή της μαρτυρικής Μεγαλονήσου, με τον άμεσα καθορισμό ΑΟΖ Ελλάδας-Κύπρου και επέκταση των χωρικών υδάτων στο Αιγαίο στα 12 μίλια, με τα θρησκευτικά-πολιτιστικά μνημεία των Ελλήνων στην Τουρκία που καταστρέφονται κ.α.
Τέλος, για να επανέλθουμε στα Σεπτεμβριανά, οι απαιτήσεις της Ελλάδας κατά της Τουρκίας είναι ενεργές και απαράγραπτες (ηθικά, πολιτικά, νομικά) και πρέπει να πιεστεί η γειτονική χώρα διμερώς, αλλά κυρίως σε διεθνή φόρα, να καταβάλλει επανορθώσεις στους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης και τους απογόνους τους για τις καταστροφές που υπέστησαν και την φρίκη που βίωσαν. Επιπλέον, είναι ηθικό χρέος της Βουλής των Ελλήνων να ορίσει την 6η και 7η Σεπτεμβρίου ημέρα μνήμης για αυτούς που έχασαν τη ζωή τους το 1955,από την τουρκική βαναυσότητα.
Θάνος Κάλλης
Δικηγόρος-Ιστορικός